شکل گیری فرقه های یهودی

یکی از عواملی که به درک ما از عیسی تاریخی کمک می‌کند، مطالعه‌ی محیط و زمینه‌ای است که او در آن زندگی می‌کرده است، از جمله زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و مذهبی که در آن بزرگ شده است. در این مقاله، به بررسی اجمالی  زمینه مذهبی دوران عیسی نگاهی خواهیم داشت و خواهیم دید که چگونه عوامل مختلف در قرن اول میلادی، فلسطین را شکل داده‌اند و شناخت آنها چه کمکی به بینش ما درباب عیسی تاریخی دارد.

در دوران حکومت حشمونیان، چندین فرقه یهودی پدید آمدند که بیشترشان واکنشی به این حکومت بودند. عهد جدید به سه فرقه اشاره می‌کند که هر کدام به نوعی در درک ما از زندگی تاریخی عیسی نقش مهمی دارند. ابتدا باید تأکید کنم که بیشتر یهودیان فلسطین به هیچ یک از این فرقه‌ها تعلق نداشتند و ما اطلاعات زیادی در این باره از یوسفوس به دست می‌آوریم. او می‌گوید که بزرگ‌ترین فرقه، یعنی فریسیان، ادعا می‌کردند که ۶۰۰۰ عضو دارند، اسنی‌ها حدود ۴۰۰۰ عضو، و شمار اعضای فرقه صدوقیان کمتر از این دو بود، اما دقیقاً مشخص نیست.

آنچه برای ما اهمیت دارد، تعداد اعضای این گروه‌ها نیست؛ زیرا با وجود کوچک بودن، تأثیر زیادی داشته‌اند. بلکه، شیوه فهم آنها از یهودیت، به‌ویژه در شرایط بحران‌های سیاسی پیش‌رو، مهم است. همان‌طور که قبلاً اشاره کردم، اعضای همه فرقه‌ها به اصول پایه‌ای دین پایبند بودند: همه به یک خدا ایمان داشتند که آفریننده همه چیز است، در کتاب مقدس عبری آشکار شده، که خدا (یهوه)  قوم اسرائیل را برگزیده و وعده داده است که در صورت پایبندی آن قوم به او از طریق اجرای شریعتش، از آنها  حمایت و دفاع می‌کند. اما این فرقه‌ها در امور مهمی نیز با یکدیگر اختلاف نظر داشتند: در تفسیر شرایط اطاعت از شریعت خدا و نحوه واکنش به حکومت بیگانگان و نقش یک کاهن اعظم از خاندان غیر صدوقی در بین این گروه ها تفاوت های بسیاری وجود داشت.

فریسیان

فریسیان باید به عنوان برجسته‌ترین فرقه‌ی یهودی در نظر گرفته شوند، نه تنها به دلیل تعداد اعضای بیشتر نسبت به دیگر فرقه‌ها بلکه به خاطر تاثیر عمیقی که بر یهودیت باستان گذاشته‌اند. با توجه به آنچه در اناجیل، به ویژه انجیل متی، در مورد این گروه شنیده‌ایم، ریاکاری به عنوان خصلت اصلی آنها شناخته شده است که ممکن است تصویری ناکامل و نادرست از این گروه یهودی باشد. بسیاری از دانشمندان یهودی بر این باورند که فریسیان احتمالاً در زمان شکل‌گیری مکابیان( ۱۶۶ پیش از میلاد تا ۶۳ قبل از میلاد)  به عنوان گروهی از یهودیان متدین ظهور کردند[1] که به کامل کردن اراده خدا بیش از دیگران اشتیاق داشتند. این یهودیان به جای پذیرش فرهنگ و دین یونانیان، بر شناخت و عمل به شریعت خدای خود تا بیشترین حد ممکن تاکید داشتند. با این حال، یکی از چالش‌های شریعت موسی ابهامات موجود در بسیاری از موضوعات آن است. برای مثال، ده فرمان از یهودیان می‌خواهد روز سبت را مقدس شمرده و نگه دارند، اما تورات دستورالعمل مشخصی برای چگونگی انجام این کار ارائه نمی‌دهد. فریسیان با وضع قواعد و مقرراتی به افراد کمک کردند تا در راستای این حکم و دیگر احکام شریعت موسی عمل نمایند. این قواعد به مرور زمان مجموعه‌ای از سنت‌ها را شکل دادند که مشخص می‌کرد انسان در روز شنبه چه کارهایی باید انجام دهد و چه کارهایی را نباید انجام دهد   تا آن روز را مقدس نگه دارد. مثال دیگر این است که شریعت موسی فرمان می‌دهد کشاورزان عشریه یعنی یک دهم محصول خود را به کاهنان و لاویان بدهند. این افراد، چون خود حق کشاورزی نداشتند، عشریه‌های دریافتی به آنها کمک مالی در قبال خدمت به خدا می‌کرد. اما اگر کسی غذایی را از کشاورزی خریداری کند و نداند که آیا عشریه آن پرداخت شده است یا خیر، چه باید کرد؟ برخی فریسیان به دلیل احتیاط، توصیه کردند که عشریه غذای خریداری شده نیز باید پرداخت شود تا اطمینان حاصل شود که به شریعت خدا عمل شده است..

قواعد و مقرراتی که فریسیان تشریع کردند، اعتبار یافتند و گاهی اوقات آنها را به عنوان تورات شفاهی می‌نامیدند، در مقابل تورات مکتوب موسی. آنها معتقد بودند که هر کسی که تورات شفاهی را رعایت کند، در واقع تورات مکتوب را نیز رعایت خواهد کرد. هدف از این قوانین وضع قانون نبود، بلکه هدف عمل به فرامین خدا بود. شاید فریسیان در عهد عیسی، جامعه‌ای اندکی بسته بودند، به این معنا که خود را درگروهی می‌دیدند که تنها با یکدیگر غذا می‌خوردند و صرفاً با کسانی معاشرت داشتند که اعتقاد به رعایت بیشترین میزان اطاعت از خدا داشتند. آن‌ها از نزدیکی با کسانی که کمتر به طهارت در پیشگاه خدا اهمیت می‌دادند، اجتناب می‌کردند و با عامه‌ ی مردم غذا نمی‌خوردند. یکی از نکات مهم در مورد فریسیان این است که آن‌ها در زمان عیسی در فلسطین قدرت اجرایی نداشتند. شاید آن‌ها جاذبه ها‌ی داشتند، اما فاقد نفوذ سیاسی واقعی بودند. شاید دیدن آن‌ها به عنوان گروهی جداگانه دقیق‌تر باشد؛ زیرا آن‌ها به دنبال حفظ پاکی خود بودند و این هدف را از طریق جدایی نسبی از سایر یهودیان دنبال می‌کردند. بسیاری از دانشمندان ریشه واژه‌ی «فریسی» را واژه‌ای فارسی به معنای «جدا شده» می‌دانند، اما فریسیان چند دهه پس از صلب عیسی به قدرت سیاسی دست یافتند. این تغییر وضعیت پس از جنگ یهودیان رخ داد، جنگی که در اوج خود به ویرانی اورشلیم و معبد در سال ۷۰ منجر شد. به دنبال این جنگ، گروه‌های دیگر از صحنه حذف شدند و حکام رومی قدرت بیشتری به فریسیان بخشیدند. سنت شفاهی به رشد خود ادامه داد و اعتبارش افزایش یافت. در نتیجه، این سنت حدود سال ۲۰۰ میلادی مکتوب شد و پایه‌ای برای آنچه امروزه به عنوان «میشنا» شناخته می‌شود، بنا نهاد، که قلب مجموعه‌ی متون مقدس یهودی یعنی تلمود را تشکیل می‌دهد.

صدوقیان

یکی از دشواری‌های بازیافتن فرقه‌ی صدوقیان، نبود منابع کافی برای شناخت درست از این گروه است، چرا که حتی یک نوشته از آن‌ها باقی نمانده است؛ برخلاف فریسیان که در سنت‌های متأخر تلمودی حضور دارند، از این گروه چیزی در دسترس نیست. تنها راه شناخت این گروه از طریق نوشته‌ها و اشارات یوسفوس به آن‌ها و آنچه که عهد جدید از آن‌ها به ما می‌گوید، ممکن است در فلسطین زمان مسیح، صدوقیان قدرت را در دست داشتند. آن‌ها در کل، اعضای حاکمیت اشرافی یهودی اورشلیم بودند که با کهانت معبد یهودی ارتباط نزدیکی داشتند. بیشتر صدوقیان کاهن بودند (گرچه نه همه کاهنان صدوقی بودند) و به نظر می‌رسد که آن‌ها از رومیان قدرت محدودی دریافت کرده‌اند و به نوعی مشاور مقامات مدنی بودند و با والی رومی همکاری می‌کردند. سنهدرین، شورای محلی یهودیان، که معمولاً تشکیلاتش برای تصمیم‌گیری‌های محلی به کار می‌رفت، به طور عمده از صدوقیان تشکیل شده بود. صدوقیان به دلیل ارتباط تنگاتنگ خود با معبد، تأکید می‌کردند که یهودیان باید به شکل مناسب در آیین‌های عبادی شرکت کنند، همانگونه که در تورات مشخص شده بود. به نظر می‌رسد که برای صدوقیان، تنها متون پنج کتاب موسی حجیت داشتند. ما می‌دانیم که آن‌ها سنت‌های شفاهی فریسیان را قبول نداشتند. صدوقیان کمتر به احکام زندگی روزمره مانند غذا خوردن، سفر و کار توجه داشتند و تمرکز دینی خود را بر قربانی‌های معبد می‌گذاشتند، و همچنین سیاست خود را برای گسترش و تقویت ارتباط با رومی‌ها می‌چرخاندند تا این آیین‌های قربانی ادامه پیدا کند[2].

انکار حجیت تمام متون به جز پنج کتاب موسی توسط صدوقیان ممکن است آن‌ها را به رد چندین آموزه که بعدها به ویژگی‌های مشخصه گروه‌های یهودی دیگر تبدیل شد، واداشته باشد. برای مثال، آن‌ها وجود فرشتگان را نپذیرفتند و رستاخیز مردگان را رد کردند. دیدگاه‌های آن‌ها در مورد جهان پس از مرگ ممکن است با نظریات بیشتر افراد غیر یهودی در سراسر امپراطوری کاملاً هماهنگ بوده باشد؛ نفس یا همراه با جسم نابود می‌شود یا در نوعی جهان مه‌آلود زیرزمین باقی می‌ماند، بدون اینکه نحوه زندگی فرد بر روی زمین بر سرنوشت او در آنجا تأثیرگذار باشد.[3].

اسین ها

اسین‌ها فرقه‌ای از یهودیان بودند که، اگرچه در عهد جدید اشاره‌ای به آنان نشده است، ما بیشتر از هر فرقه‌ی دیگری درباره‌ی آن‌ها اطلاع داریم، و این به دلیل داشتن طومارهای بحرالمیت است که احتمال می‌رود توسط گروهی از اسین‌ها نگهداری می‌شده است. اسین‌ها در جامعه‌ای در شرق اورشلیم، در بخشی از بیابان نزدیک به ساحل غربی بحرالمیت که امروزه به نام قمران شناخته می‌شود، زندگی می‌کردند. اگرچه نام اسین در هیچکدام از این طومارها به چشم نمی‌خورد، ما حداقل از منبعی قدیمی که توسط یک نویسنده رومی به نام پلینی جوان نوشته شده است، می‌دانیم که یک جامعه اسین‌ها در آن منطقه وجود داشته است. علاوه بر این، نظام اجتماعی و دیدگاه‌های الهیاتی طومارهای بحرالمیت با آنچه درباره اسین‌ها از منابع دیگر می‌دانیم، هماهنگ است. بنابراین، دانشمندان بر این باورند که این طومارها به کتابخانه‌ی این گروه تعلق دارند.[4].

کشف این کتاب‌ها کاملاً تصادفی بود. در سال ۱۹۴۷، یک چوپان جوان که به دنبال بز گمشده‌اش به بیابان خشک نزدیک ساحل شمال غربی بحرالمیت رفته بود، ناگهان سنگی را درون یک غار انداخت و متوجه شد که سنگ به چیزی برخورد کرده است. او پس از ورود به غار، کوزه‌ای قدیمی را کشف کرد که درون آن تعدادی طومار کهنه نگهداری می‌شد. چوپان بادیه‌نشین آن کتاب‌ها را به شهر برد و زمانی که خبر به دلالان عتیقه‌جات رسید، دانشمندان علوم کتاب مقدس نیز مطلع شدند و برای یافتن طومارهای دیگر در اطراف همان غار و جمع‌آوری بخش‌هایی که چوپان کشف کرده و برخی را برای فروش بریده بود، به جستجو پرداختند. [5].

در برخی از غارهای منطقه، طومارهای کامل و در دیگری تکه‌های کوچکی که بازسازی آن‌ها غیرممکن به نظر می‌رسید، یافت شدند. بازسازی طومارها همانند مرتب کردن مجموعه‌ای از تکه‌های جورچین پریشان است که معلوم نیست سر و ته آن‌ها کجاست! صدها تکه پاره‌ی سند، که بسیاری از آن‌ها به اندازه‌ی تمبرهای پستی هستند، به همراه تقریباً پنجاه و پنج طومار کامل که متون آن‌ها قابل خواندن است، مجموعه‌ی طومارها را تشکیل می‌دهند. بیشتر این طومارها به زبان عبری و برخی به آرامی نوشته شده‌اند و انواع مختلف متون در آن‌ها به چشم می‌خورد. دست کم نسخه‌های ناقصی از تمامی کتب مقدس یهود به جز کتاب استر در آن‌ها یافت شده است و برخی از آن‌ها بسیار کامل‌اند. این نوشته‌جات به دلیل قدمتی که دارند، بسیار ارزشمند هستند، زیرا قدیمی‌تر از نسخه‌های کتاب مقدس عبری که پیش از آن شناخته شده بودند، هستند و تقریباً هزار سال قدمت بیشتری دارند. با اطلاعاتی که از این طومارها به دست آمده، دانشمندان توانسته‌اند زندگی و باورهای اسین‌ها را با جزئیات قابل توجهی بازسازی کنند. به نظر می‌رسد که جامعه‌ی آن‌ها در قمران در ابتدای دوره‌ی مکابیان، یعنی حدود سال ۱۵۰ قبل از میلاد، توسط یهودیان پارسایی بنیان‌گذاری شده است که معتقد بودند حشمونیان با نصب کاهن اعظمی غیر از صدوقی، مقام آنان را تصاحب کرده‌اند. این گروه به دلیل اعتقاد به انحراف یهودیان اورشلیم تصمیم گرفته بودند که در بیابان برای خود جامعه‌ای را بنا کنند که در آن بتوانند شریعت موسی را به طور کامل رعایت کنند و طهارت آیینی خود را حفظ نمایند. آن‌ها با انتظار فرارسیدن زودهنگام پایان زمان، به دقت به این امور پرداختند و معتقد بودند که هنگامی که آن دوران فرا رسد، جنگی سرنوشت‌ساز بین نیروهای نیکی و بدی، یعنی فرزندان نور و فرزندان تاریکی، در خواهد گرفت و در نهایت، با پیروزی خداوند و ورود بندگان او به ملکوت مبارک، به پایان می‌رسد.[6].

در برخی از طومارها اشاره شده است که دو ملکوت خواهد بود و بر آن‌ها دو مسیح، یکی به عنوان پادشاه و دیگری به عنوان کاهن، حکمرانی خواهند کرد. مسیحای کاهن، مؤمنان را در معبدی مطهر به سمت پرستش خدا هدایت خواهد کرد و قربانی‌هایی مجدداً طبق اراده‌ی خدا در آن معبد انجام خواهد شد. همزمان، مردم خدا باید از آلودگی‌های جهان و نجاست‌هایی که بر معبد یهودیان و بر سایر یهودیان حکم‌فرما بود، دوری می‌کردند. از این رو، اسین‌ها جامعه‌ی خود را با قواعدی دقیق برای مدیریت و عضویت ایجاد کردند. برای پیوستن، شخص باید دو سال آموزش می‌دید و در صورت موفقیت، وی می‌بایست تمام اموال خود را به صندوق جامعه واگذار کرده و با سایر اعضا به صورت اشتراکی غذا می‌خورد. مقررات دقیقی بر زندگی این جامعه حاکم بود، شامل زمان‌های معینی برای روزه داری و غذا خوردن و….

دانشمندان بر این باورند که این گروه پیش از جنگ سال‌های ۶۶ تا ۷۳ میلادی کتابخانه‌ی خود را به نحوی مخفی کرده بودند، احتمالاً آن‌ها آن جنگ را مقدمه‌ای برای آخرالزمان قلمداد می‌کردند و باور داشتند که پس از آن خداوند ملکوت خود را برپا خواهد کرد و دو مسیحای خویش را می‌فرستد.[7].

---

[1] Tomasino, Anthony J.. Judaism Before Jesus: The Events and Ideas that Shaped the New Testament World. United Kingdom, InterVarsity Press, 2003.

[2] Wellhausen, Julius. The Pharisees and the Sadducees: An Examination of Internal Jewish History (Mercer Library of Biblical Studies). United States, Mercer University Press, 2001. 42-65

[3] Wellhausen, Julius. The Pharisees and the Sadducees: An Examination of Internal Jewish History (Mercer Library of Biblical Studies). United States, Mercer University Press, 2001. 71

[4] Abegg, Martin G., et al. The Dead Sea Scrolls Bible: The Oldest Known Bible Translated for the First Time Into English. United Kingdom, HarperCollins, 2012. 32-49

[5] Ibid, 63-67.

[6] Fitzmyer, Joseph A.. A Guide to the Dead Sea Scrolls and Related Literature (Studies in the Dead Sea Scrolls and Related Literature). United Kingdom, Eerdmans Publishing Company, 2008.31-47

[7] Ibid, 52