
قسمت بیست و سوم
نوامبر 28, 2023
“چرا روایتهای انجیل لوقا و متی از تولد عیسی نمیتوانند از نظر تاریخی دقیق باشند؟”
نوامبر 29, 2023همانطور که در اناجیل کودکی عیسی دیدم و خواندیم، عیسی به مدرسه نرفته است! اگر هم رفته به جای اینکه چیزی یاد بگیرد به معلمین خود در کودکی حتی آموزش می داده است (رجوع کنید به مقاله انجیل کودکی های عیسی در همین وبسایت). البته باید اینجا اضافه کنم که چنین اناجیلی بیشتر جنبهٔ سرگرمی برای مسیحیان قرون اولیه داشته و هیچ پژوهشگری چنین نگرشی را درباره کودکی های عیسی را تایید نمی کند اما برای اینکه با تفکرات مسیحیان در قرون اولیه آشنایی بهتری پیدا کنیم، خواندنشان مفید خواهد بود.
حال به سوال اصلی بر می گردیم، آیا عیسی سواد خواندن داشته است. این سوال در طول حداقل ۱۰۰ سال گذشته توسط افراد مختلف پاسخ های متفاوتی را دریافت کرده است. اما اجازه دهید از متن انجیل به شواهدی نگاه کنیم که بینش بهتری نسبت به این موضوع دریافت کنیم.
سه بخش از اناجیل حاکی از آن هستند که عیسی مسیح عملاً توانایی خواندن داشته است. لوقا فصل ۴ آیات ۱۶ تا ۳۰ که بعد از تجربه عیسی از بیابان را مطرح میکند و رفتن به شهر ناصره که در روز شنبه بوده است و اینجا لوقا به ما میگوید … طبق معمول به کنیسه در آمد و برخاست تا تلاوت کند. طومار اشعیای نبی را به او دادند چون آن را گشود، قسمتی را یافت که می فرماید…. این شهادت لوقا نشان میدهد که ظاهراً عیسی باید توانایی خواندن متن اشعیا را می داشته. اما سوال اینجاست؟ آیا عیسی واقعاً توانایی خواندن داشته است؟ حتما پاسخ خواهید داد بله حتما اینطور بوده! اما اجازه دهید که آیات دیگری نیز بخوانیم. همانطور که می دانیم و در مقاله های گذشته با هم نگاه کردیم منبع اصلی انجیل لوقا چه بوده است؟ انجیل مرقس، و دیگر منابع که الان نمی خواهم وارد آنها شوم، انجیل مرقس اولین منبعی بوده که لوقا برای انجیل خود از آن بهره برده است و اگر شما انجیل مرقس را باز کنید و به همین داستانه رفتن عیسی به کنیسه نگاه کنید با این آیات روبر خواهید شد: … چون روز سبت فرا رسید به تعلیم دادن در کنیسه پرداخت. بسیاری با شنیدن سخنان او در شگفت شدند. انها می گفتند: این مرد همه اینها را از کجا کسب کرده است؟ این چه حکمتی دارد که به او عطا شده؟ و این چه معجزاتی است که به دستان او انجام می شود؟ مگر او آن نجار نیست؟ مگر پسر مریم و برادر یعقوب یوشا، یهودا و شمعون نیست؟ مگر خواهران او اینجا در میان ما زندگی نمی کنند؟ پس در نظرشان ناپسند آمد …. مرقس فصل ۶ آیات ۱ تا ۳. چیزی که در این آیات بسیار مشهود است این است که عیسی چیزی نمی خواند! در این آیات مرقس به ما نمی گوید که کسی طومار اشعیا را به او داده است و….
آیه بعدی که نگاه میکنیم به انجیل یوحنا تعلق دارد: فصل ۷ ایات ۵۳ تا فصل ۸ آیه ۱۱ داستان زنی که در حین عمل زنا گرفتار شده و محکوم به سنگسار است، میخوانیم که زمانی که از عیسی پرسیده میشود که حکم تو نسبت به چیست؟ یوحنا میگوید: عیسی بر زمین می نوشت ( در بین مفسرین چنین آمده است که عیسی احتمالا گناه افرادی را می نوشته که این زن را به گناه محکوم کرده اند) در آخر هم میخوانیم که عیسی به فریسیان و علمای دینی که این زن را به آنجا آورده بودند می گوید: هر آن کس که بی گناه است نخستین سنگ را به او بزند و…. نکته اول، این داستان احتمالا بسیار زیاد داستانی نیست که در متن اصلی انجیل یوحنا بوده باشد و بعدها توسط کاتبین مسیحی به متن اضافه شده است به همین دلیل بصورت کلی پژوهشگران آن را به عنوان سندی بر اینکه عیسی تونایی نوشتن داشته باشد رد می کنند.
آیه سوم در یوحنا فصل ۷ آیه ۱۴ و ۱۵ آمده است: اما چون نیمی از عید گذشته بود، عیسی به صحن معبد آمد و به تعلیم دادن آغاز کرد. یهودیان در شگفت شده، می پرسیدند: این مرد که علمِ دین نیاموخته، چگونه می تواند از چنین دانشی برخوردار باشد؟ ما در این آیه میبینم که بصورت مشخص به سواد عیسی اشاره دارد و به نوعی تکذیب شده است، حداقل در روایت انجیل یوحنا چنین است. اما اگر به یونانی این متن نگاه کنیم افرادی که در اورشلیم چنین سخنی می گویند اشاره به این دارند که چگونه او حروف را میداند:
John 7:15 (SBLGNT): ἐθαύμαζον οὖν οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες· Πῶς οὗτος γράμματα οἶδεν μὴ μεμαθηκώς;
درکانکتس فوق کلمه گراماتا اویدن مه مانتانو معنی که دارد این است: چگونه حروف را میداند بدون آنکه تحصیل کرده باشد. چیزی که یهودیان به عیسی نسبت می دهند این است که او آموزش و تحصیلات شخصی که کاتب باشد را دریافت نکرده اما چگونه این دانش را دارد؟ این سوال برای آنها نیز کاملا منطقی است که زیرا عیسی نزد هیچ معلم و استادی آموزش ندیده است، به همین علت تعجب می کنند.
این کلمه γράμματα در اعمال رسولان برای پطرس و یوحنا نیز استفاده شده است: اعمال فصل ۴ایه ۱۳: چون شهامت پطرس و یوحنا را دیدند و دانستند که افرادی آموزش ندیده و عامی هستند …. حال نکته جالب اینجاست:
Acts 4:13 (SBLGNT): ἄνθρωποι ἀγράμματοί εἰσιν καὶ ἰδιῶται
کلمه ἀγράμματοί به معنی تحصیلات و کلمه ἰδιῶται به معنی آموزش ندیده یا (عاّمی) می باشد اما در دیکشنری معروف و بنام یونانی,والتر بائر این دو کلمه را جوری معنی نکرده است که گویی هیچ سوادی نداشته اند بلکه سواد رسمی و کاتبی نداشته اند[1]
در همین راستا پولس در دوم قرنتیان ۱۱ ایه ۶ می نویسد: اما هر چند در کلام نیز امّی باشم،لکن در معرفت نی.
کلمه ای که امّی (در ترجمه قدیم آمده است) آمده است دقیقا کلمه ἰδιώτης آمده است. اما ما میدانیم که پولس هم موعظه میکرد هم می نوشت و هم قادر به خواندن بود، پس از چنین شهادت هایی می توانیم اطمینان کسب کنیم که واژگانی که تا اینجا به عیسی و شاگردان نسبت داده شده نباید به معنی بی سوادی مطلق تلقی شود. کرگ اونز، دانشمند ارشد در حوزه مسیحیت اولیه می نویسد: همانطور که اکثر مفسران به درستی استدلال می کنند، یعنی علیرغم عدم آموزش رسمی، عیسی و شاگردانش مهارت قابل توجهی در شناخت کتاب مقدس و توانایی تفسیر و دفاع از دیدگاه های خود نشان می دهند.[2]
نکته دیگری که باید آن را ذکر کنم در مرقس ۱۵ آیه ۲۶ و متی ۲۷ آیه ۳۷ و لوقا ۲۳:۳۷ روایت شده است که بالای صلیب عیسی به قول مرقس تقصیر نامه ای قرار دادند روی آن نوشته بود پادشاه یهود. این به ما نشان می دهد که پیش فرض آنها این بوده است که عده ای از مردم قادر به خواندن این جمله هستند که در میان این مردم شاگردان عیسی نیز بوده اند که عملاً برای مردم پیغامی داشته است که کسی که بر علیه امپراطور باشد و به فکر پادشاهی باشد با چنین عاقبتی روبرو خواهد شد. اما اگر شما همین روایت را در انجیل یوحنا نگاه کنید میخوانیم: به فرمان پیلاطس کتیبه ای نوشتند و آن را بر بالای صلیب عیسی نصب کردند. بر آن نوشته شده بود: عیسی ناصری، پادشاه یهود. بسیاری از یهودیان آن کتیبه را خواندند، زیرا جایی که عیسی بر صلیب شد نزدیک شهر بود و آن کتیبه به زبان عبرانیان و لاتینی و یونانی نوشته شده بود. این بسیار جالب است که نویسنده انجیل یوحنا، تصورش این بوده است که عده زیادی از یهودیان در یهودیه قادر به خواندن این متن باشند.
پس دیدم که شواهدی وجود دارد که عیسی می باید سواد داشته باشد اما این سواد در چارچوب سواد رسمی تلقی نمی شود. اما اگر به فرهنگ اجتماعی زمانه عیسی نیز نظر افکندیم درخواهیم یافت که چنین چیزی دور از تصور نیست. برای هر یهودی طبیعت ایمان و خوانش تورات امری طبیعی بوده است. در کتاب تثنیه آخرین کتاب تورات در فصل ۴ ایه ۹ میخوانم : فقط مراقب و بسیار مواظبِ خویشتن باشید مبادا این چیزها را که چشمان شما دیده است از یاد ببرید و مبادا اینها در همه ایام عمرتان از دل شما بیرون رود؛ آنها را به فرزندانتان و فرزندان فرزندانتان تعلیم دهید. همچنین تثنیه فصل ۶ آیه ۷ : واین سخنان که من امروز تو را امر می فرمایم، بر دل تو باشد. آنها را به دقت به فرزندانتان بیاموز، و حین نشستن در خانه و رفتن به راه و هنگام خوابیدن و برخاستن، از انها گفتوگو کن آنها را چون نشان بر دست خود ببند و چون علامت بر پیشانیت بگذار آنها را بر چارچوب دَرِ خانه خود و بر دروازه های خویش بنگار.
بر اساس شواهدی که در نوشته های یوسیفوس و فیلون (دو یهودی که تقریباً با عیسی در یک عصر بوده اند) والدین یهودی به فرزندانشان تورات و نحوه خواندن آن را آموزش می دادند فیلون ادامه میدهد که همه مردان از سنت های خود مراقبت میکنند اما این امر به ویژه در مورد ملت یهودی صادق است. آنها بر این باورند که قوانین گفته های هستند که خداوند صادر کرده و از سالهای اولیه خود (از کودکی) در آنها آموزش دیده اند (Embassy 210). و مهمتر از فیلون یوسیفوس است که در این باره نوشته است : مهمتر از همه ما به تربیت فرزندانمان افتخار میکنیم و رعایت قوانین و اعمال تقوا که بر اساس آن به ارث برده ایم مهمترین وظیفه در زندگی می دانیم ( Ag. Ap. 2,204).
شواهدی که نشان میدهد عیسی اگرچه سواد رسمی نداشته است اما شخصی باسواد تلقی میشده است:
با داده های که از یوسیفوس و فیلون و داده ای دیگر از یهودیت نخستین داریم به دلایل زیر می باید پذیرفت که عیسی سواد داشته است:
- او در اناجیل دایماً ربای یا معلم خوانده شده است (مرقس ۹ ایه ۵ ) همچون همه معلمین و رباهای معروف زمانی که تعالیم میدادند می نشستند و شاگردان به دور او جمع می ( متی ۵ آیه ۱) (مرقس ۱۲ آیه ۴۱).
- می باید سواد داشته باشد که آیات کتاب مقدس را نقل کند و از داده های فریسیان و کاتبین در تفسیر متون آشنا بوده است
- او همچنین در کودکی می باید آموزش هایی را دیده باشد که بتواند تورات را بخواند و درک کند.
داده های زیادی در این مسیر وجود دارد، به عنوان مثال، ما میخوانیم که عیسی با پیلاطس در زمانی او را محکوم کرده اند صحبت میکند. یوحنا فصل ۱۸ آیات ۳۳ تا ۴۰
این نشان می دهد که اگر گزاره یوحنا درست باشد عیسی می باید احتمالاً یونانی و حتی اندکی لاتین دانسته باشد.
[1] Bauer, Walter. A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature. N.p., University of Chicago Press, 2010. 505-506.
[2] Evans, Craig A.. Jesus and His World: The Archaeological Evidence. United States, Presbyterian Publishing Corporation, 2013.80-81